Δημόσιο ή Ιδωτικη πρωτοβουλία; Αναζητώντας στη Νότια Ευρωπη τη μαγική συνταγή
Του Κώστα Γεωργαντά
Εάν ρωτήσουμε δέκα Έλληνες με ποιας Ευρωπαϊκής χώρας τους πολίτες θεωρούν ότι είναι πιο κοντά στη ιδιοσυγκρασία και τη συμπεριφορά, οι εννέα αυθόρμητα θα απαντήσουν αυτούς της Ισπανίας και της Ιταλίας. Είναι κοινή παραδοχή ότι οι ομοιότητές μας με αυτούς τους λαούς είναι περισσότερες από τις διαφορές.
Βάσει λοιπόν των πολλών ομοιοτήτων που έχουμε, θα θεωρούσαμε φυσιολογικό ότι και στα μεγάλα ζητήματα της καθημερινότητάς μας όπως είναι η διαχείριση των αστικών αποβλήτων, θα εφαρμόζαμε και παρόμοια μοντέλα αν όχι ακόμα και σχεδόν όμοια. Ας δούμε λοιπόν τι συμβαίνει σε αυτές τις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου με τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων από τους ΟΤΑ. Δεν θα παραθέσουμε συγκριτικά αποτελέσματα απόδοσης της διαχείρισης απορριμμάτων της κάθε χώρας. Και οι τρεις πριν δύο και πλέον δεκαετίες βρίσκονταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Σήμερα όμως η Ισπανία και η Ιταλία φαίνεται, αλλά και αποτυπώνεται σε όλους τους δείκτες να έχουν καταβάλει μεγάλη προσπάθεια από τότε και πλέον έχουν ξεπεράσει τη χώρα μας. Το σημαντικότερο όμως είναι η παρακαταθήκη που έχουν αφήσει για το μέλλον όσον αφορά τη διαχείριση, το οποίο φαντάζει για αυτές αρκετά ευοίωνο. Σε αντίθεση με εμάς που οι προσπάθειες καινοτομίας μόλις τώρα φαίνεται να ξεκινούν και αυτό σε κάποιες συγκεκριμένες περιπτώσεις ΟΤΑ Ά και ΄Β βαθμού.
Η Ισπανία παρουσιάζει παρόμοιο προφίλ με την Ελλάδα. Τα 2/3 περίπου των αστικών αποβλήτων καταλήγουν στις χωματερές. Και εδώ τα τελευταία χρόνια ο όγκος των απορριμμάτων έχει μειωθεί όπως και στη χώρα μας λόγω της οικονομικής κρίσης και τη μείωση της κατανάλωσης.
Η συλλογή, επεξεργασία, μεταφορά και απομάκρυνση των αστικών στερεών αποβλήτων ελέγχεται από δημόσιες υπηρεσίες γενικού συμφέροντος με τον Νόμο να κατοχυρώνει τους Δήμους όταν προβαίνουν στις παραπάνω ενέργειες. Το Ισπανικό κρατικό πρόγραμμα διαχείρισης των αποβλήτων δίνει έμφαση στη μείωση των ΑΣΑ (αστικά στερεά απόβλητα). Οι περιφέρειες στην Ισπανία επεξεργάζονται τα δικά τους στρατηγικά σχέδια διαχείρισης αποβλήτων. Εφαρμόζουν τις δικές τους πολιτικές έχοντας ως βασικό άξονα για τη διαχείριση τις δικές τους ανάγκες, πληθυσμιακά και χωροταξικά κριτήρια, αρμοδιότητες κ.λπ. Κάτι αντίστοιχο με τους δικούς μας ΦΟΔΣΑ, συνδέσμους ΟΤΑ κτλ. Επίσης, τρέχουν προγράμματα από συγκεκριμένους δήμους σε τοπικό επίπεδο που επικεντρώνονται στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων(οικιακά, εμπορικά, κ.λπ.).
Η διαφοροποίηση εδώ έχει να κάνει στο ότι η παροχή υπηρεσίας για τη συλλογή των αποβλήτων (αποκομιδή) γίνεται κατά 24% από τους δήμους και κατά 76% από τους ιδιώτες. Παράλληλα, η επεξεργασία και η τελική διάθεση αυτών γίνεται κατά 21% από τους δήμους και κατά 79% από τους ιδιώτες. Σημειώνεται ότι ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη διαχείριση των οικιακών αποβλήτων από τους δήμους ανέρχεται στο 65%.
Πιο συγκεκριμένα στην Ισπανία η διαχείριση των ΑΣΑ από τους δήμους γίνεται με άμεσο και με έμμεσο τρόπο. Ο άμεσος υποδηλώνει ότι ενεργεί αποκλειστικά ο δήμος με δικά του μέσα είτε με εργολαβία από άλλους δημόσιους φορείς (εταιρείες δημοσίου κατόπιν σύμφωνης αδειοδότησης). Ο έμμεσος τρόπος υποδηλώνει ότι αναλαμβάνουν τη διαδικασία ιδιωτικές εταιρίες με τους τρόπους ανάληψης που γνωρίζουμε και στην Ελλάδα. Υποβολή δημόσιας προσφοράς, διαγωνισμοί, χρονοδιαγράμματα κ.λπ. Ο ρόλος του δήμου εδώ συνίσταται στο να καθορίσει το τι σκοπούς περιβαλλοντικούς έχει και απόρροια αυτών να θέσει τους όρους στην κάθε σύμβαση. Τέλος, κάθε δήμος είναι απόλυτα ελεύθερος να αποφασίσει τη μορφή διαχείρισης που θέλει να έχουν οι υπηρεσίες αποκομιδής του(δημόσια ή ιδιωτική). Τα δημοτικά συμβούλια είναι υπεύθυνα για να πάρουν αυτές τις αποφάσεις. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών, η Ισπανία είναι από τις χώρες που οι δήμοι έχουν συνάψει τις περισσότερες ιδιωτικές συμβάσεις για τις υπηρεσίες καθαριότητας.
Στην Ιταλία από το 1996 που νομοθετήθηκε ο φόρος υγειονομικής ταφής απορριμμάτων αυτό συνέβαλε στο να μειώνεται ο όγκος των αποβλήτων που έβαιναν προς ταφή. Υπενθυμίζουμε εδώ τον αγώνα που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια από όλους τους φορείς και στη χώρα μας για τη μείωση των ΧΑΔΑ ιδιαίτερα σε απομακρυσμένες και νησιωτικές περιοχές αλλά και τα πρόστιμα που έχουν επιβληθεί κατά καιρούς από την Ε.Ε. Η Ιταλία σήμερα είναι μια χώρα όπως η Ελλάδα που τα περισσότερα σκουπίδια θάβονται (περίπου τα μισά).
Άλλη ομοιότητα είναι ότι υπάρχει φόρος που πληρώνεται μια φορά το χρόνο για τη συλλογή των απορριμμάτων ανάλογα με τα τ.μ. του κάθε ακινήτου. Όπως συμβαίνει εδώ με το δημοτικό φόρο(ΔΕΗ).
Η διαχείριση από τον ΑΣΑ γίνεται σε επίπεδο δήμων. Είναι υπεύθυνοι για τη διάθεση των απορριμμάτων και αναθέτουν τη συλλογή σε εταιρίες. Κατά κανόνα το μοντέλο που ακολουθείται είναι να υπάρχουν δημοτικές επιχειρήσεις που ασχολούνται με την αποκομιδή. Όμως συνήθως δε χρησιμοποιούν δικά τους μέσα αλλά αναθέτουν σε ιδιωτικές επιχειρήσεις με υπεργολαβία.
Αυτό δημιούργησε πάμπολλες στρεβλώσεις. Έφερε την γνωστή κρίση των απορριμμάτων που έλαβε χώρα στη νότια Ιταλία. Τα αντικρουόμενα οικονομικά συμφέροντα συνέβαλαν στη δημιουργία ενός νοσηρού κλίματος στον τομέα της διαχείρισης απορριμμάτων. Έτσι τελευταία οι δήμοι διεισδύουν ολοένα και περισσότερο στην ανακύκλωση και τη συλλογή των αστικών απορριμμάτων με δικά τους μέσα και διαχείριση.
Εμείς ζήσαμε με το χειρότερο τρόπο την δική μας κρίση των σκουπιδιών αυτές τις μέρες. Ακούγονται συνεχώς από τη μία οι φωνές της παραμονής και ενίσχυσης του δημοσίου τομέα στη διαχείριση των ΑΣΑ και από την άλλη ότι θα πρέπει οι υπηρεσίες αυτές να ιδιωτικοποιηθούν πλήρως έχοντας κριθεί εδώ και πολλά χρόνια αποτυχημένες. Διχασμός και πολιτικές σκοπιμότητες έλαβαν χώρα πάνω από τις μικρές χωματερές που είχε κάθε γειτονιά.
Η αλήθεια είναι ότι εάν ακόμα και σήμερα έμπαιναν σαν οδοστρωτήρας οι ιδιωτικές εταιρείες στους δήμους θα έκαναν πολλά χρόνια μέχρι να γίνουν αρκετά αποδοτικές καθώς το ήδη υπάρχον προσωπικό των δήμων καθότι εργάζεται πολλά έτη στα ίδια πόστα θεωρεί ζωτικό του χώρο ή ακόμα και σπίτι του τον τομέα που καθαρίζει. Στους μεγάλους δήμους (πχ Δήμος Αθηναίων) ακόμα χωρίς ΜΑΠ(μέσα ατομικής προστασίας) εδώ και πολλά χρόνια πραγματικά κερδίζουν μάχες καθημερινά. Υπάρχει εργασιακό φιλότιμο και ας μην το βλέπουν κάποιοι με τον φανατισμό που έχει προκύψει από την απεργία. Θα πάρει αρκετό χρόνο να κατακτηθεί αυτό από μία ιδιωτική εταιρεία αν θεωρήσουμε ότι αύριο θα απολύονταν όλοι οι υπάλληλοι.
Αυτό δε σημαίνει ότι θα έπρεπε να απορριφθεί ο ιδιωτικός τομέας. Το ιδιωτικό management είναι αδιαμφισβήτητα γνωστό για την εισαγωγή της καινοτομίας και τις γρήγορες αποφάσεις που μπορεί να παίρνει άμεσα. Στο εξωτερικό και κυρίως στη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι ο ιδιωτικός τομέας δεν είναι αναγκαστικά πιο αποδοτικός από το δημόσιο. Παράλληλα σε κάποιες περιπτώσεις η ιδιωτικοποίηση εγκαταλείπεται λόγω του ότι αποδεικνύεται ότι δεν κοστίζει αναγκαστικά λιγότερο σε ένα δήμο, από το να χρησιμοποιήσει τα δικά του μέσα. Έτσι προωθούνται ολοένα και περισσότερο οι συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Κάθε περίπτωση θα μπορούσε να εξετάζεται ξεχωριστά και να αποφασίζεται το ποσοστό και ο τρόπος συμμετοχής της κάθε πλευράς με κριτήρια που θα θέτει η τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και η τοπική κοινωνία. Θα πρέπει να διασφαλίζεται ο κοινωνικός και περιβαλλοντικός χαρακτήρας των υπηρεσιών καθαριότητας αλλά να υπάρχει και ευελιξία στο να λαμβάνονται αποφάσεις για μεταρρυθμίσεις, καινοτομία.
Σε κάθε περίπτωση το να αποφάσιζαν από μόνοι τους οι δήμοι το ποιο μοντέλο θα ήθελαν να ακολουθήσουν εκτός από λύση θα ήταν και επιβεβαίωση του αυτοδιοίκητου χαρακτήρα τους. Σε βάθος χρόνου αυτοί θα ήταν ωφελημένοι αλλά και οι τοπικές κοινωνίες.
*Ο Κωνσταντίνος Γεωργαντάς είναι υπάλληλος της Διεύθυνσης Οικονομικού του Δήμου Αθηναίων. Είναι απόφοιτος του τμήματος Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου. Ολοκλήρωσε το πρώτο μεταπτυχιακό του το 2009 στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο με τίτλο Msc «Τεχνο-Οικονομικά Συστήματα» με κατεύθυνση «Διοίκηση Συστημάτων Παραγωγής» ενώ η πτυχιακή του εργασία είχε τίτλο «Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων στο Δήμο Αθηναίων». Παράλληλα ολοκληρώνει το δεύτερο μεταπτυχιακό του πρόγραμμα με τίτλο «Διαχείριση Αποβλήτων» στο ΕΑΠ. Μιλάει αγγλικά, γαλλικά και ισπανικά. Είναι παντρεμένος και έχει ένα μικρό γιο. Με την οικογένεια του κατοικούν στα Βριλήσσια.