«Το ανθρώπινο κεφάλαιο» στο CIne Δράση
Το ανθρώπινο κεφάλαιο (Il capitale umano).
Ιταλία, 2013. Διάρκεια 111΄. Σκηνοθεσία: Paolo Virzì. Σενάριο: Paolo Virzì, Francesco Bruni, Francesco Piccolo, Stephen Amidon (βιβλίο). Πρωταγωνιστούν: Fabrizio Bentivoglio, Valeria Bruni Tedeschi, Matilde Gioli, Fabrizio Gifuni, Guglielmo Pinelli, Valeria Golino, Luigi Lo Cascio, Giovanni Anzaldo, Gianluca Di Lauro.
Μια κοινωνική και πολιτική σάτιρα, πρωτότυπη, εντυπωσιακή και κωμικοτραγική, πλούσια νοηματικά και απολαυστική συναισθηματικά. Μία εύστοχη κριτική ματιά των ημερών που διανύει η ιταλική κοινωνία, που η χρηματοπιστωτική κρίση την βρήκε πλήρως απροετοίμαστη και ανέτρεψε για πάντα τον τρόπο ζωής της.
Το φιλμ χαρτογραφεί την κοινωνική ιεραρχία της γειτονικής χώρας που τη χαρακτηρίζουν τεράστιες κοινωνικές ανισότητες και σχολιάζει καταλυτικά την καθημερινότητα φτωχών, μικροαστών και πλούσιων. Δεν περιορίζεται στο οικονομικό πεδίο, αλλά ο κεντρικός της πυρήνας επεκτείνεται στην σύγχρονη βαθιά κρίση αξιών των ημερών μας, τον αμοραλισμό, την απληστία και την ματαιοδοξία της μεσοαστικής τάξης και όχι μόνον. Ο όρος «Ανθρώπινο Κεφάλαιο» προσδιορίζει κυριολεκτικά, κατά τις ασφαλιστικές εταιρίες, την αξία της ανθρώπινης ζωής, ως μετρήσιμο ποσό αποζημίωσης σε περίπτωση ατυχήματος. Πέρα από αυτό, το «ανθρώπινο κεφάλαιο» του τίτλου σηματοδοτεί το βαθύτερο νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης και μετρά το κόστος των συνεπειών αυτής της πρωτόγνωρης κρίσης για τον καθένα από τους ήρωες.
Μια μέρα πριν τα Χριστούγεννα ένας σερβιτόρος σχολάει από την νυχτερινή βάρδια και φεύγει με το ποδήλατο για το σπίτι του. Σε μια κλειστή στροφή τον χτυπάει ένα τζιπ και τον εγκαταλείπει ετοιμοθάνατο στον παγωμένο δρόμο. Το τι συνέβη ακριβώς εκείνο το βράδυ δεν το μαθαίνουμε παρά στο τέλος της ταινίας, αλλά το τραγικό αυτό ατύχημα συνδέει τις τύχες και ανατρέπει ανεπανόρθωτα τις ζωές των οικογενειών Μπερνάσκι και Οσόλα.
Δύο οικογενειών με διαφορετικό κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο που και οι δυο βρίσκονται στα όρια της χρεοκοπίας. Οι σχέσεις που διαμορφώνονται ανάμεσα στο σύνολο των μελών τους, με φόντο το χρήμα, αποτελούν τον κύριο μοχλό της δράσης. Πρόκειται για χαρακτήρες που, ανεξάρτητα από την οικονομική τους επιφάνεια, ψάχνουν απεγνωσμένα να βρουν κάτι που τους λείπει. Κάποιοι προσπαθούν να ανέβουν οικονομικά και κοινωνικά, άλλοι επιθυμούν να ορίζουν τη ζωή τους και κάποιοι άλλοι απλά επιβιώνουν. Ο Οσόλα, ο λιγότερο συμπαθής και περισσότερο ηθικά κατακριτέος, είναι ένας γλοιώδης μικροαστός κτηματομεσίτης που κάνει απεγνωσμένες προσπάθειες να αναρριχηθεί και να διεισδύσει στον κόσμο του εύκολου κέρδους των μεγιστάνων εκμεταλλευόμενος κάθε μέσο (χρήμα να είναι και ό,τι να είναι). Ο Μπερνάσκι ένας πλούσιος κυνικός επιχειρηματίας δε λογαριάζει τίποτα μπροστά στο γρήγορο και μέγιστο κέρδος, «βοηθάει» με το αζημίωτο τον πρώτο να «πετύχει» τους στόχους του. Η τρυφερή έγκυος και ξεχασμένη γυναίκα του πρώτου. Η γοητευτική, ανασφαλής και συναισθηματικά ευάλωτη σύζυγος του δεύτερου που κάποτε εγκατέλειψε τα όνειρα και τις προτεραιότητες της για να ζήσει μια εύκολη και πλούσια ζωή, αλλά σήμερα κυριαρχείται από απουσία νοήματος, κούραση, ανία και καταπιεσμένη επιθυμία για περιπέτεια. Και τέλος τα παιδιά των δύο ζευγαριών. Ο νεαρός Μασσιμιλιάνο, κακομαθημένος και καταπιεσμένος από τα σχέδια των γονιών του και η έφηβη Σερένα είναι συμμαθητές και έχουν στενή σχέση. Η δυναμική, ευαίσθητη και επαναστατημένη κοπέλα, διακρίνει καλύτερα από όλους πόσο μικρή αξία έχει, στις μέρες μας, το ανθρώπινο κεφάλαιο. Απορρίπτει την ψευδαισθητική ευδαιμονία των μεγαλοαστών, υποστηρίζει τις επιλογές της ως το τέλος, πληρώνει το τίμημά που της αναλογεί και χαρίζει στην ταινία μια καθαρά ανθρώπινη διάσταση.
Ο Paolo Virzì, εδώ στην 11η ταινία του, προσαρμόζει στα δεδομένα της ιταλικής πραγματικότητας και διασκευάζει για τον κινηματογράφο το ομώνυμο μπεστ σέλερ του Αμερικανού Stephen Amidon. Τοποθετεί, σημειολογικά τη δράση σε ένα φανταστικό χωριό της Λομβαρδίας, περιοχή στην οποία κατοικούν μεγαλοκαρχαρίες επενδυτές και νεόπλουτοι, άνθρωποι που πλούτισαν κάνοντας χοντρά, βρώμικα παιχνίδια. «Ποντάρατε στην κατάρρευση αυτής της χώρας και νικήσατε!», ακούγεται κάπου στην ταινία και αυτό ισχύει για αρκετούς από τους ήρωές της.
Ο σκηνοθέτης με έξυπνο αφηγηματικό τρόπο χωρίζει την ταινία σε τέσσερα κεφάλαια. Σε τρία από αυτά διηγείται την ιστορία του πάλι και πάλι, προσεγγίζοντας την από διαφορετική κάθε φορά οπτική γωνία, αυτή του ήρωα που αντίστοιχα φωτίζεται ο χαρακτήρας του. Σε κάθε κεφάλαιο αποκαλύπτει και ένα κομμάτι του πάζλ που συνθέτει το μυστήριο και συμπληρώνει ή ανατρέπει όσα έχουν παρουσιαστεί προηγουμένως. Με αυτό το τέχνασμα δημιουργεί στο θεατή την αίσθηση ότι παρακολουθεί ταυτόχρονα πολλές ιστορίες, του δίνει τη δυνατότητα, χωρίς να κουράζεται, να γνωρίσει σε βάθος τους χαρακτήρες και ανεβάζει διαρκώς το ενδιαφέρον και την ανυπομονησία του για την εξέλιξη της πλοκής. Η μετακίνηση της οπτικής γωνίας, επιπλέον αναδεικνύει την απόσταση που υπάρχει ανάμεσα στα πραγματικά γεγονότα και σε αυτό που το υποκειμενικό βλέμμα του κάθε ήρωα αντιλαμβάνεται ως πραγματικότητα. Στο τέταρτο κεφάλαιο, το φινάλε, αποκαλύπτει στο θεατή τι ακριβώς συνέβη το μοιραίο εκείνο βράδυ και τον υπεύθυνο της τραγωδίας.
Η υπέροχη φωτογραφία, το μοντάζ, η μουσική, ο ήχος, η φωτογραφία και κυρίως οι υποκριτικές ικανότητες των πρωταγωνιστών συμβάλουν στη δημιουργία μιας πραγματικά σπουδαίας ταινίας. Από το καστ ξεχωρίζουν η Valeria Bruni Tedeschi στο ρόλο της μεγαλοαστής, ο Fabrizio Bentivoglio στο ρόλο του αχώνευτου Ντίνο, η Matilde Gioli, στο ρόλο της δυναμικής κόρης του και η Valeria Golino ως σύζυγος του.
Η ταινία απέσπασε επτά Βραβεία (Καλύτερης ταινίας, Καλύτερου Σεναρίου, Α’ Γυναικείου Ρόλου, Β΄ Γυναικείου, Β’ Ανδρικού, Καλύτερου Μοντάζ, Καλύτερου Ήχου), στα Βραβεία της Ιταλικής Ακαδημίας Κινηματογράφου «David di Donatello» (2014), το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στις Χρυσές Σφαίρες της Ιταλίας και ήταν η επίσημη υποψηφιότητα της χώρας της για το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης ταινίας (2015).Η Valeria Bruni Tedeschi τιμήθηκε με το Βραβείο Καλύτερης Γυναικείας Ερμηνείας, στο Tribeca Film Festival (2014).
* Οι χειμερινές κινηματογραφικές προβολές του Cine-Δράση πραγματοποιούνται Τετάρτη, 8.15 το βράδυ στην αίθουσα “Ν. Εγγονόπουλος” του πάρκου “Μ. Θεοδωράκης” (ΤΥΠΕΤ), Π. Μπακογιάννη 38-42, Βριλήσσια.
