Με καθυστέρηση… 2.500 ετών αναγνωρίζεται Αθηναίος καλλιτέχνης!
Χρειάστηκε να μείνει ανώνυμος και αφανής για περισσότερα από 2.500 χρόνια, για να βρει τελικά τη θέση στο παγκόσμιο στερέωμα της Τέχνης: ο λόγος για τον αθηναίο καλλιτέχνη, που έγινε γνωστός ως Ζωγράφος του Βερολίνου, έργα του οποίου εκτίθενται για πρώτη φορά φέτος τον Μάρτιο σε μία μεγαλειώδη έκθεση υπό την αιγίδα του Πανεπιστημιακού Μουσείου Τέχνης του Πρίνστον και υπό τον τίτλο “Ο Ζωγράφος του Βερολίνου και ο Κόσμος του”. Στην έκθεση αναζητώνται τα ίχνη του επιδραστικού αγγειογράφου που έζησε στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ. Προς τι, ωστόσο, η δραματική καθυστέρηση αναγνώρισης της συνεισφοράς του στην Τέχνη; Η αλήθεια είναι ότι ο “Ζωγράφος του Βερολίνου” ήταν γνωστός στους ακαδημαϊκούς κύκλους και στους ιστορικούς Τέχνης, ως ένας από τους ικανότερους αγγειογράφους του Αττικού ερυθρόμορφου ρυθμού. Ωστόσο, κανένα στοιχείο πέρα από τα δημιουργήματα του δεν σωζόταν, για να φωτίσει τα περαιτέρω της ζωής του. Άλλωστε, οι αγγειογράφοι της Αθήνας δεν ήταν ούτε γνωστοί ούτε εύποροι, ούτε φυσικά απολάμβαναν τις τιμές και την αναγνώριση των σύγχρονων καλλιτεχνών. Οι δημιουργοί αυτών των αρχαίων αντικειμένων που τώρα λατρεύονται σε ιδιωτικές συλλογές σε όλον τον κόσμο δεν ήταν παρά ταπεινοί τεχνίτες, εξηγεί ο J. Michael Padgett, επιμελητής του τομέα Αρχαίας Τέχνης του Πανεπιστημιακού Μουσείου του Πρίνστον. “Οι αγγειοπλάστες εργάζονταν στη γωνιά τους καλυμμένοι με λάσπη”, λέει χαρακτηριστικά. Δεν ήταν ο Τζεφ Κουνς, για παράδειγμα. Ακόμη και έτσι, όμως, βουτηγμένοι στη λάσπη και την αφάνεια, κατάφεραν να παράξουν σπουδαία τέχνη, ένα πραγματικό αρχείο της ιστορίας της πόλης τους, ένα αρχείο που θα επηρέαζε δραστικά τόσο την παγκόσμια ιστορία, όσο και την ιστορία της τέχνης για χιλιάδες χρόνια.
Στη συγκεκριμένη έκθεση, οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να θαυμάσουν για πρώτη φορά 84 αγγεία και αγαλματίδια, εκ των οποίων τα 54 δια χειρός του διάσημου πλέον “Ζωγράφου του Βερολίνου”. Ας σημειωθεί ότι προέρχονται από μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδο των Αθηνών και εν συνόλω της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Τον 5ο π.Χ αιώνα, ύστερα από τη λαίλαπα των τυράννων -που, όμως, έπαιξαν τον ρόλο τους στη ανακατανομή του πλούτου της πολης- στην Αθήνα ανατέλλει η δημοκρατία για τους περίπου 40.000 πολίτες της. Μόνο κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του “Ζωγράφου του Βερολίνου” ενέσκηψε στην Αθήνα η Περσική Αυτοκρατορία, απειλώντας την πόλη και τη χώρα ολόκληρη με υποδούλωση. Κατά τα λοιπά, οτιδήποτε άλλο γι’ αυτόν τον εργατικό καλλιτέχνη παραμένει στο σκοτάδι. Ποιος ήταν, ποιο ήταν το όνομα του, τι είδους ζωή ζούσε είναι απολύτως άγνωστα. Όσο για το παρατσούκλι που του αποδόθηκε, δεν έχει καμία σχέση με τον ίδιο – του δόθηκε το 1911 από τον μελετητή Sir John Davidson Beazley, ο οποίος ερευνούσε τα στοιχεία προέλευσης ενός αμφορέα που βρισκόταν στο Μουσείο του Βερολίνου. Το αγγείο παρουσίαζε συγκεκριμένο μοτίβο, το οποίο ο μελετητής συνάντησε σε ακόμη 200 αντικείμενα. Αυτό το κοινό στοιχείο ήταν που οδήγησε και τον Beazley στο συμπέρασμα ότι όλα αυτά τα αντικείμενα είχαν φτιαχτεί από τον ίδιο αρχαίο καλλιτέχνη. Κατά κάποιον τρόπο, ο “Ζωγράφος του Βερολίνου” υπέγραφε κάθε δημιούργημα του με αυτό το προσωπικό επαναλαμβανόμενο στιλ: λεπτές φιγούρες, με κομψές γραμμές, ένα καλλιτεχνικό στρατήγημα αρχαιοελληνικής τέχνης που αργότερα επανέλαβαν πολλοί σύγχρονοι καλλιτέχνες. Και παρά το ότι αυτός ο άνθρωπος δεν υπήρξε διασημότητα της εποχής του, σίγουρα απολάμβανε τον σεβασμό των συμπολιτών του, λόγω της εξαιρετικής παραγωγής και του ταλέντου του. Πολλά από τα έργα του δεν βρέθηκαν στην Αθήνα, όπως θα ήταν το αναμενόμενο, αλλά στην Ιταλία, ενώ ακόμη ένα εντυπωσιακό στοιχείο στα δημιουργήματα του είναι ο τρόπος με τον οποίο έχει ξεφορτωθεί μια για πάντα όλα εκείνα τα “στολίδια”, τα περίτεχνα σχέδια και τα διακοσμητικά στοιχεία, που χρησιμοποιούσαν οι ομότεχνοι του εκείνη την εποχή. Η υπογραφή του είναι οι ερυθρές φιγούρες που στέκονται λιτά μέσα σε μαύρα πλαίσια. “Αρκεί η παρουσία και η δράση τους για να αναπαραστήσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζουν. Για διακοσμητικό πλαίσιο έχουν ακριβώς το περίγραμμα του ίδιου του αγγείου”, εξηγεί ο Padgett. Ο “Ζωγράφος του Βερολίνου” έχει πολλά να διδάξει για την οικονομία του χώρου στην Τέχνη, με τρόπο τέτοιο που αποτελεί πρόκληση ακόμη και για τους σύγχρονους θεατές.
Ενδεικτικό των όσων λέει ο Padgett είναι το έκθεμα μιας υδρίας που ανήκει στη συλλογή του Βατικανού. Πάνω της είναι ζωγραφισμένος ο θεός Απόλλωνας, να πετά με τη λύρα του πάνω από τη θάλασσα, η οποία αναπαριστάται με μία κυματοειδή γραμμή που διακόπτεται από δελφίνια, ενώ ο ίδιος μοιάζει καθισμένος στο μπρούτζινο αγγείο με τις λαβές. Αλλά όλο αυτό το σπουδαίο δεν μπορεί να αποτυπωθεί μέσα σε λίγες φωτογραφίες. Όπως εξηγεί ο Padgett, όταν απλώς βλέπουμε μια εικόνα ενός αντικειμένου δεν μπορούμε πάντα να αντιληφθούμε την ανατομία του εν σχέσει με τη εικόνα που είναι ζωγραφισμένη πάνω στο αγγείο Εκείνο που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι μιλάμε για τρισδιάστατα αντικείμενα, λέει ο ίδιος, συμπληρώνοντας ότι στη συγκεκριμένη υδρία, το σώμα του Απόλλωνα βρίσκεται σε έκταση, σχεδόν οριζοντιωμένο, πάνω και γύρω στο εσωτερικό της καμπύλης του δοχείου. “Κάποιοι λένε ότι ο Ζωγράφος του Βερολίνου παραβίαζε το σχήμα του κάθε δοχείου, άλλοι λένε ότι προσαρμοζόταν απολύτως σε αυτό, σε κάθε περίπτωση όμως δημιουργούσε μία ολότελα δική του σύνθεση”, λέει. Αυτό το είδος καλλιτεχνικής καινοτομίας πρέπει να θυμάται κανείς ως το πιο εντυπωσιακό στοιχείο από έναν καλλιτέχνη, που όταν δημιουργούσε σίγουρα δεν φανταζόταν ποτέ ότι τα αγγεία του θα εκτίθεντο σε φωτισμένες προθήκες μουσείων. Οι σύγχρονοι του θα χρησιμοποιούσαν αυτή την τέχνη -τα αγγεία, τα δοχεία, τις κούπες- για να φάνε, να πιουν και να διασκεδάσουν στα συμπόσια της εποχής, για να τα χρησιμοποιήσουν στην καθημερινότητα τους. Οι εικόνες που φτάνουν μέσω αυτών των αντικειμένων σ’ εμάς, μας μιλούν για τις πεποιθήσεις, τη μυθολογία, τις συνήθειες, τα έθιμα χαράς και ταφής, τα όσα συνέβαιναν στη ζωή τους. Δεν είναι ακριβώς οχήματα που θα μας μεταφέρουν πίσω στον χρόνο αυτά τα αντικείμενα – είναι όμως ένα πρώτης τάξεως έναυσμα για να κινητοποιήσει τη φαντασία μας, γύρω από τι πραγματικά σήμαινε να ζει κανείς εκείνη την εποχή.
Πηγή: www.lifo.gr