Το παρόν και το μέλλον του κινηματογράφου
Γράφει ο Μάριος Λευθεριώτης
Στις 28 Δεκεμβρίου του 1895, έγινε η πρώτη δημόσια κινηματογραφική προβολή στο Παρίσι από τους Ωγκύστ και Λουί Λυμιέρ.
Η ημερομηνία αυτή αναφέρεται ως η ημέρα που ο κινηματογράφος με την σημερινή του μορφή έκανε την εμφάνισή του. Εκείνη τη δημόσια προβολή παρακολούθησαν 35 άτομα. Προβλήθηκαν δέκα μικρές ταινίες που εντυπωσίασαν το κοινό. Οι πρώτες ταινίες ήταν μικρής διάρκειας, παρουσιάζοντας συνήθως στατικά πλάνα από καθημερινές σκηνές, όπως το μωρό που κλαίει ή, το τραίνο που μπαίνει στο σταθμό.
Ήταν τότε όμως που ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι για την ανίχνευση και μορφοποίηση της κινηματογραφικής γλώσσας, ώστε να μπορεί να περιγράφει εκφραστικά την σκηνή (τρόποι λήψεως, κίνηση μηχανής, κοντινά και μακρινά πλάνα, μοντάζ) και συγχρόνως να μεταφέρει στον θεατή συναισθήματα, ιδέες, υποκειμενικές καταστάσεις των ηρώων της ταινίας και αντικειμενικές, γεγονότων, φυσικών φαινομένων, συγκρούσεων, πολέμων κλπ. Με άλλα λόγια ήταν τότε που ο κινηματογράφος ξεκίνησε τη πορεία του στο να διαμορφωθεί ως η γνωστή μας 7η Τέχνη. Τότε προέκυψε άμεσα η ανάγκη της ύπαρξης κάποιας πλοκής των γεγονότων που παρουσιάζονταν, το γνωστό μας σενάριο δηλαδή και το ντεκουπάζ που είναι η λεπτομερής καταγραφή του τρόπου δημιουργίας της ταινίας (κίνηση και γωνίες λήψεως, διαμόρφωση σκηνικών, εφέ, τρικ, εκφραστικές κινήσεις των ηθοποιών ή, ομάδων ατόμων σε σκηνές πλήθους).
Όλα αυτά σήμερα μας φαίνονται γνωστά και τετριμμένα, τότε όμως ήταν άγνωστα και έπρεπε να ανακαλυφθούν. Έτσι άρχισε η δημιουργία ταινιών οι οποίες ήταν αναγκαστικά πειραματικές (ή άλλως “πρωτοποριακές”, όπως θα λέγαμε σήμερα). Δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν διαφορετικά, άλλες ορολογίες δεν υπήρχαν. Γυρίστηκαν εκατοντάδες απ’αυτές από τις οποίες μερικές ανακάλυψαν τρόπους κινηματογραφικής έκφρασης που τους έπαιρναν οι επόμενοι για να τους τελειοποιήσουν και να τους επεκτείνουν. Αυτές οι ταινίες έμειναν στην ιστορία του κινηματογράφου και ονομάστηκαν “Κλασικές”. Άλλες απ’αυτές τις ταινίες, κατόρθωσαν, για πρώτη φορά, χρησιμοποιώντας αυτούς τους τρόπους έκφρασης, να μεταδίδουν στον θεατή συναισθήματα απλά ή, σύνθετα, ιδέες, περίπλοκες ψυχολογικές καταστάσεις κ.α. Αυτές οι ταινίες ήταν οι ταινίες του “Κινηματογράφου Τέχνης”. Μία ταινία λοιπόν που συνδυάζει αυτά τα δύο, δηλαδή νέα εκφραστικά μέσα και μετάδοση πρωτόγνωρων ψυχολογικών καταστάσεων και ιδεών, χαρακτηρίζεται ως “Κλασική Ταινία Κινηματογράφου Τέχνης”.
Τέτοιες είναι οι ταινίες που παρουσιάστηκαν από την DUCTAC το 2014 (DUCTAC 2014 EXHIBITION OF THE CLASSICS OF CINEMA ART FILM AND FILMS BY ARTISTS), τουλάχιστον αυτές του 20στου αιώνα που είχαν μπροστά τους τουλάχιστον 20 χρόνια για να καταξιωθούν από το κοινό και να αποτελέσουν οδηγό για νέες τεχνικές ή, να βελτιώσουν υπάρχουσες.
Και αμέσως μας έρχεται η εύλογη ερώτηση: Καλά και όλα τα άλλα τι είναι, ο επαγγελματικός κινηματογράφος που βλέπουμε, οι τεράστιες παραγωγές του Χόλιγουντ και όχι μόνο, με τα λαμπερά αστέρια και τα ιερά τέρατα της 7ης Τέχνης, ο ποιοτικός κινηματογράφος, οι ταινίες γνωστών σκηνοθετών που έχουν μείνει στην ιστορία ?
Αυτά είναι τα εμπνευσμένα έργα, ή οι ποιοτικές πολυδάπανες παραγωγές σκηνοθετών που γνωρίζουν άπταιστα την κινηματογραφική γλώσσα, όπως περιγράψαμε ήδη την δημιουργία της και την εφαρμόζουν αριστοτεχνικά, δημιουργώντας έργα που χαρακτηρίζονται ως τα “Αριστουργήματα της 7ης Τέχνης” !!
Και τώρα τι γίνεται, που βαδίζει το σινεμά ? Ότι είχε να δώσει το έδωσε και δεν μένει σχεδόν τίποτε καινούργιο να προσφέρει. Έχουν ανακαλυφθεί τα πάντα σχετικά με τους τρόπους έκφρασης και απόδοσης καταστάσεων και γι’αυτό σπανίζουν πλέον οι νέες ταινίες που χαρακτηρίζονται σαν Κλασικές Ταινίες Κινηματογράφου Τέχνης. Εδώ ακριβώς είναι η κρίσιμη καμπή που την απάντηση έρχεται να δώσει η τεχνολογία.
Η φωτογραφία και ο κινηματογράφος, όπως τα γνωρίζαμε μέχρι τώρα, χάνονται, εξαφανίζονται .. Έρχεται καλπάζοντας η νέα τεχνολογία της σφαιρικής απεικόνισης της εικόνας, η εικονική πραγματικότητα. Δεν θα χρειάζεται πλέον ο φωτογράφος να αγωνίζεται επί τόπου για την τέλεια φωτογραφία. Απλά θα παίρνει μαζί του όλο το τοπίο ή, το περιβάλλον μέσα στο οποίο βρίσκεται και με την ησυχία του μετά, στο κομπιούτερ του, θα επιλέγει τις τέλειες φωτογραφίες από αυτόν τον χώρο. Χιλιάδες φωτογραφίες, όχι μόνο γιατί θα χρησιμοποιεί όποια γωνία λήψεως επιθυμεί, σε οριζόντιο φάσμα 360 μοιρών και κατακόρυφο 180, αλλά διότι θα μπορεί επίσης να ζουμάρει και να τραβά όσα γκρο πλαν επιθυμεί. Έτσι για τη φωτογραφία τα πράγματα είναι απλά. Το μόνο που απομένει να γίνει είναι να εξελιχθούν οι μηχανές λήψεως για να αυξηθεί η ποιότητα της σφαιρικής φωτογραφίας σε 8Κ ή, 16Κ, πράγμα που θα επιτευχθεί πολύ σύντομα.
Για τον κινηματογράφο όμως αλλάζουν όλα, ή μάλλον καταργούνται όλα όσα γνωρίζαμε μέχρι τώρα για τις τεχνικές λήψεως, μοντάζ και κίνησης ηθοποιών. Η μηχανή θα είναι κάπου κρυμμένη στο κέντρο του χώρου γυρίσματος, δεν θα υπάρχουν εμφανή συνεργεία, μηχανήματα, τεχνικοί, βοηθοί, ακόμη και ο σκηνοθέτης θα είναι κάπου αθέατος και η απόδοση της σκηνής θα γίνεται από την αποτύπωση και μόνο ΟΛΟΥ του χώρου της δράσης. Η σφαιρική μηχανή λήψεως θα είναι ακίνητη ή, θα κινείται πολύ αργά για να μη ζαλίζονται οι θεατές κατά την παρακολούθηση. Ο σκηνοθέτης δεν θα μπορεί να χρησιμοποιεί πλέον κανένα από τα γνωστά εκφραστικά μέσα (γκρο-πλαν, γρήγορη κίνηση μηχανής, εξεζητημένες γωνίες λήψεως κλπ) για να μεταδώσει στο θεατή αυτό που του υπαγορεύει το σενάριο, γιατί την ταινία πλέον την δημιουργεί ο θεατής !! Αυτός διαλέγει τις γωνίες θέασης του χώρου, την κίνησή του με την επιθυμητή κατεύθυνση και ταχύτητα (αριστερά, δεξιά, πάνω κάτω) και δημιουργεί άμεσα τα γκρο-πλαν σε όποιο πρόσωπο ή, αντικείμενο θέλει σε πεδίο 360Χ180 μοιρών. Ενεργεί ακριβώς όπως στην πραγματικότητα που στρέφουμε το κεφάλι μας, αργά η γρήγορα εκεί που η προσοχή μας ελκύεται ..
Η παρακολούθηση του έργου απλουστεύεται πλέον στο έπακρο. Καταργούνται οι αίθουσες σινεμά ,όπως τις γνωρίζαμε μέχρι τώρα, οι γνωστές μας συσκευές τηλεόρασης και κάθε είδους συμβατικές οθόνες (εκτός ίσως των smart phones και των desktop compiouters που η προβολή τους θα γίνεται στον χώρο) . Όλα αντικαθίστανται από ένα ζευγάρι γυαλιά με ακουστικά και μια περιστρεφόμενη καρέκλα. Ο θεατής, με μια εντολή του θα μετατρέπει τους φακούς των γυαλιών του σε οθόνες τηλεόρασης και θα ευρίσκεται άμεσα στο χώρο που εκτυλίσσεται η δράση της ταινίας ή, η εκπομπή της τηλεόρασης (ήδη έχουν αρχίσει οι πειραματισμοί για την σφαιρική τηλεόραση). Περιστρέφοντας δε την καρέκλα του (ή αν είναι όρθιος, κινούμενος γύρω από τον άξονά του) και ζουμάροντας θα “δημιουργεί” το έργο που βλέπει ή, την εκπομπή που παρακολουθεί στην τηλεόραση. Οι περισσότερο εύποροι βέβαια θεατές θα μπορούν να φτιάξουν στο σπίτι τους το Home Cinema που θα βρίσκεται σε ένα ημισφαιρικό δωμάτιο με οθόνη όλη την καμπύλη επιφάνειά του και θα έχει μερικά περιστρεφόμενα καθίσματα στο κέντρο του για την παρακολούθηση της ταινίας από όλη την οικογένεια. Και βέβαια θα δημιουργηθούν και οι τεράστιες καμπύλες αίθουσες δημόσιας προβολής, με την οθόνη να περιβάλει τελείως τους θεατές που θα κάθονται σε περιστρεφόμενα καθίσματα στο κέντρο της.
Απ’όλα αυτά βγαίνει ότι ο σκηνοθέτης θα είναι ανήμπορος πλέον, χρησιμοποιώντας τη γνωστή γλώσσα του κινηματογράφου, να καθοδηγεί τον θεατή ώστε να προσηλώνει την προσοχή του εκεί που θέλει αυτός, για να του μεταδίδει την υπόθεση ή, το μήνυμα της ταινίας.
Βρισκόμαστε λοιπόν πάλι πίσω στο 1895 και δεν γνωρίζουμε τίποτε για την καινούργια τέχνη του σφαιρικού κινηματογράφου (δεν γνωρίζω αν θα ονομαστεί 10η Τέχνη, αν η θέση δεν καταληφθεί από το Internet) και όλα θα πρέπει να ανακαλυφθούν πάλι από την αρχή.
Όλες λοιπόν οι σφαιρικές ταινίες που γίνονται τώρα (και δεν είναι λίγες) είναι πειραματικές και θα κατορθώσουν να επιζήσουν, μόνο αν δώσουν νέους τρόπους σφαιρικής κινηματογραφικής έκφρασης ώστε να μπορεί να επικοινωνεί ο σκηνοθέτης με τον θεατή, να καθοδηγεί την προσοχή του και να τον βοηθά να “δημιουργεί” την ταινία που αυτός, ο σκηνοθέτης, θέλει, για να του μεταδίδει το μήνυμα και την πλοκή του έργου ..
Και όλα αυτά για το άμεσο μέλλον. Για αργότερα δεν γνωρίζουμε τι μας περιμένει, αν εξακολουθήσουμε να υπάρχουμε σ’ αυτόν τον πλανήτη. Ίσως η γενικευμένη προβολή στον χώρο και η πλήρης εμπλοκή της πραγματικότητας με την εικονική ..!!
Μάριος Λευτεριώτης
Δεκέμβριος του 2016
http://requiemmarlef.blogspot.com
Το άρθρο αυτό αναδημοσιεύτηκε στα Αγγλικά στις 18 Αυγούστου 2017 από τον παγκόσμιο οργανισμό Σφαιρικού Κινηματογράφου VeeR VR (Virtual Reality Cinema)
https://veer.tv/blog/marios-leftheriotis-the-present-and-future-of-cinema/amp/