Cine Δράση – Σεμινάριο Σινεμά και Ιστορία: Ο Ελληνικός Εμφύλιος
Στη 10η συνάντηση του σεμιναρίου «Σινεμά και Ιστορία» που οργανώνει το Cine Δράση, συνεχίζουμε την συζήτηση για τον ελληνικό εμφύλιο παρακολουθώντας και σχολιάζοντας δύο ταινίες με εντελώς διαφορετική οπτική. Το ντοκιμαντέρ του Μάνου Ζαχαρία «Η Αλήθεια για τα για τα παιδιά της Ελλάδας» και την «Ελένη» του Πίτερ Γέιτς, φιλμ βασισμένο στο ομότιτλο βιβλίου του Νίκου Γκατζογιαννη.
Η Αλήθεια για τα για τα παιδιά της Ελλάδας
Ελλάδα, Ντοκιμαντέρ, 1948. Διάρκεια: 27΄. Σκηνοθεσία: Μάνος Ζαχαρίας. Σενάριο: Γιώργος Σεβαστίκογλου. Οπερατέρ: Απόστολος Μουσούρης.
Με την ολοκλήρωση των σπουδών του, στο Παρίσι ξεσπά ο Εμφύλιος και ο Μάνος Ζαχαρίας επιστρέφει στην Ελλάδα όπου οργανώνει μαζί με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου και τον Απόστολο Μουσούρη το κινηματογραφικό συνεργείο του Δημοκρατικού Στρατού. Εκτός από επίκαιρα, ο Ζαχαρίας γυρίζει μαζί με τον Σεβαστίκογλου το 1948 και την πρώτη του ταινία -μοναδική επί ελληνικού εδάφους- με τίτλο «Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας». Ταινία πολιτική, που υπογραμμίζει τον κοινωνικό προβληματισμό του δημιουργού της, γυρίστηκε στο Γράμμο-Βίτσι και στις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ουγγαρίας και Τσεχοσλοβακίας. Αποτελεί ουσιαστικά μια απάντηση στην προπαγάνδα για το λεγόμενο «παιδομάζωμα» της αριστεράς.
Αρκετά χρόνια αργότερα, το 2011, ο Μάνος Ζαχαρίας σε εκδήλωση για την 68η επέτειο από την ίδρυση της ΕΠΟΝ στην Αθήνα ξετύλιξε το κουβάρι των αναμνήσεών του και μίλησε πιο αναλυτικά για τη συμμετοχή του στο κινηματογραφικό συνεργείο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και το γύρισμα το 1948 της ταινίας: «Ήταν Μάρτης-Απρίλης του 1948 όταν συγκροτήθηκε η ομάδα του συνεργείου, εγώ έφτασα στο βουνό από το Παρίσι όπου σπούδαζα, ο επικεφαλής Γιώργος Σεβαστίκογλου έφυγε από την Αθήνα και μέσω Ιταλίας (όπου τον συνέλαβαν και τον κράτησαν για ένα διάστημα) και τελικά μέσω Πολωνίας έφτασε στο Γράμμο-Βίτσι. Ο τρίτος της ομάδας ήταν ο οπερατέρ Απόστολος Μουσούρης, που έφερε μια 35άρα μηχανή, εγώ είχα φέρει μαζί μου από το Παρίσι δύο 16άρες. Στα μέσα του 1948 ήρθε εντολή να κάνουμε μια ταινία για το λεγόμενο παιδομάζωμα, γιατί ήταν πολύ έντονη η κυβερνητική προπαγάνδα, με τις πρωτοβουλίες της Φρειδερίκης…
Η ταινία μας γυρίστηκε στο Γράμμο και το Βίτσι, φυσικά πρόκειται για δουλειά προπαγάνδας … Η πρώτη προβολή της ταινίας έγινε στην Πράγα, όπου πραγματοποιήθηκε το μοντάζ, παρόντος του μεγάλου Ολλανδού ντοκιμαντερίστα Γιόρις Ίβενς. Στη συνέχεια η κινηματογραφική ομάδα έφερε την ταινία στην περιοχή που ήλεγχε ο Δημοκρατικός Στρατός και διοργάνωσε μία προβολή της στις αρχές του 1949 σε ένα χωριό των Πρεσπών. Όπως είπε ο Μάνος Ζαχαρίας, οι γυναίκες που ήταν στις θέσεις των θεατών, μόλις είδαν τα παιδιά τους στο πανί της οθόνης, όρμησαν με φωνές και κλάματα για να τα βρουν και να τα αγκαλιάσουν, ψάχνοντας πίσω από την οθόνη… Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπαν κινηματογράφο…
Έκτοτε, τα ίχνη της ταινίας χάνονται, μαζί και χιλιάδες άλλα μέτρα φιλμ που είχε τραβήξει το συνεργείο του Δ.Σ.Ε., υλικό ανεκτίμητης ιστορικής αξίας. Δεκαετίες αργότερα, θα ανακαλυφθεί εντελώς τυχαία μια κόπια της ταινίας στη Γαλλία, από τον σκηνοθέτη Ροβήρο Μανθούλη. Μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού» σοσιαλισμού η ταινία εντοπίστηκε από έναν συλλέκτη αρχειακού υλικού, ο οποίος, όπως ισχυρίζεται, την αγόρασε από τη διαλυμένη Ταινιοθήκη της Τσεχοσλοβακίας. Ο ιδιώτης είχε στην κατοχή του και το αρνητικό της ταινίας… Από αυτόν ο Ζαχαρίας απέκτησε αντίγραφο της.
Για το ίδιο θέμα είχε μιλήσει βέβαια ο σκηνοθέτης στην παρέμβασή του στο συνέδριο της ΕΔΙΑ, στο Νεστόριο, (Αύγουστος 2010) όπου στην ερώτηση αν η ταινία ήταν ντοκουμέντο, απάντησε: «Ντοκουμέντο. Ντοκιμαντέρ, καθαρό ντοκουμέντο. Ό,τι έχει η ταινία μέσα, είναι αληθινό. Ξέρω ότι σε μερικές περιοχές, όπως ήταν ας πούμε στη Θράκη, οι γονείς αρνηθήκανε να δώσουν τα παιδιά τους. Ο Δημοκρατικός Στρατός δεν τα πήρε με το ζόρι. Στην Ήπειρο, υπήρξανε και περιπτώσεις, που τα πήρε με το ζόρι. Αλλά στο Βίτσι και στο Γράμμο, που γυρίσαμε εμείς την ταινία, δεν υπήρχε κανένα τέτοιο φαινόμενο. Κάναμε λοιπόν την ταινία και πήραμε ένα αντίγραφο, ένα θετικό. Δηλαδή το αρνητικό έμεινε στην Τσεχοσλαβακία, τυπώσαμε μία κόπια, και γυρίσαμε στην Ελλάδα…».
«Λοιπόν αυτό το υλικό, ήταν ένα κομμάτι, ήταν 27 λεπτά. Εμείς έχουμε γυρίσει ενάμιση χρόνο απεριόριστες χιλιάδες μέτρα υλικού, το οποίο έχει χαθεί. Πριν από πολλά χρόνια είδα μια ταινία για τον Τέλμαν, Γερμανική, και είδα μέσα τρία δικά μας πλάνα. Τρία κομμάτια ατόφια δικά μας. Άρα πρέπει κάπου να βρίσκεται…; Πιθανώς -και πολύ πιθανώς- βρίσκεται στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Ακόμα δεν ανακαλύφθηκε το υλικό, αν και γίνανε πολλές προσπάθειες να το μαζέψουμε, πολλές προσπάθειες να το βρούμε, δεν καταφέραμε τίποτε… Αυτή είναι η περιπέτεια του υλικού, το οποίο ελπίζω κάποτε να βρεθεί. Γιατί θα είναι μια πολύτιμη πηγή στην Ιστορία και στη μελέτη της Ιστορίας του Εμφυλίου».
Παρακολούθηση Σεμιναρίου:
Η παρακολούθηση του σεμιναρίου μπορεί να είναι είτε ζωντανή στο Στέκι της Δράσης (Πάρνηθος 21, Βριλήσσια) είτε διαδικτυακή μέσω της πλατφόρμας zoom:
https://us02web.zoom.us/j/85422347324?pwd=RkVFaWpEQjVqUXlPY3hMMG52YXZaZz09
Meeting ID: 854 2234 7324
Passcode: 947205